Twoje dziecko nie chce jeść? Jak sobie z tym radzą Amerykanie?

Czy na myśl o karmienu swojego malucha przeżywasz stres? Nie pomagają bajki, telewizja, zagadywania? Po kilku pierwszych łyżeczkch jedzenie ląduje na śliniaku? Co zatem robić, gdy twoje dziecko nie chce jeść?

Dzisiaj podpowiadamy czym są zaburzenia karmienia u dzieci, a także jak sobie z nimi radzić. Zaburzenie karmienia to problem, z którym pediatrzy spotykają się często*. Jednocześnie w Polsce brak jest systematycznego podejścia terapeutycznego, które umożliwiałoby jego szybką i pełną diagnostykę oraz skuteczne leczenie. Podczas tegorocznej Konferencji „Profilaktyka zdrowotna medycyną przyszłości” Alan Silverman opowiadał, jak z problemem radzą sobie amerykańscy specjaliści.

Zaburzenie karmienia należy odróżnić od zaburzeń jedzenia. Pierwsze dotyczy niemowląt i dzieci do 3-4 r.ż., które nie spożywają jeszcze samodzielnie posiłków. O zaburzeniu karmienia mówimy wtedy, gdy dziecko stale odmawia przyjmowania pokarmu, okazuje brak łaknienia, ma trudności w jedzeniu bądź jest całkowicie niezdolne do tej czynności. Maluch, któremu proponuje się nowe potrawy może odwracać głowę, odpychać łyżeczkę lub butelkę, zaciskać usta czy wypluwać podany pokarm. Niektóre dzieci mają trudności z koncentracją na czynności jedzenia, grymaszą, płaczą, miewają też problemy ze snem. Często ich umiejętności oraz zachowanie przy stole jest nieadekwatne do wieku. Niepokojącą oznaką zaburzenia karmienia są również zbyt krótkie lub wydłużające się posiłki.

Dlaczego dziecko nie chce jeść?

Przyczyny występowania zaburzeń karmienia u dzieci mogą być bardzo różne. Eksperci dzielą je na „organiczne” oraz „psychogenne”**. Pierwsze wynikają z przyczyn swoistych, np. choroby przewodu pokarmowego. Źródło drugiego rodzaju zaburzeń leży w psychice dziecka oraz jego relacjach z otoczeniem. Psychiczne i somatyczne przyczyny zaburzenia karmienia mogą warunkować się wzajemnie, dlatego w procesie leczenia konieczne jest zaangażowanie interdyscyplinarnego zespołu specjalistów.

Terapia behawioralna

W przypadku stwierdzenia braku zaburzeń związanych z umiejętnościami gryzienia i połykania czy zaburzeń funkcji jamy ustnej lub innych, organicznych przyczyn problemów z karmieniem malucha, do pracy z dzieckiem może przystąpić psycholog. Jego rolą jest rozpoznanie schematu zachowania dziecka na podstawie obserwacji w naturalnych okolicznościach. Obserwacja pozwala psychologowi określić, które rytuały karmienia czy zachowania dziecka, a także rodziców, wymagają zmiany.

Terapia behawioralna praktykowana przez prof. Silvermana prowadzona jest według podstawowego schematu, zaadaptowanego do zaburzeń karmienia i obejmuje:

• określenie zachowań, które wymagają zmiany,
• wdrożenie strategii, która wzmocni pozytywną reakcję dziecka,
• redukacja negatywnych zachowań.

W terapii zaburzenia karmienia dużą rolę odgrywa stworzenie maluchowi środowiska przyjaznego spożywaniu posiłków. Prof. Silverman zwrócił uwagę na kilka ważnych aspektów organizacji procesu karmienia, które mają zastosowanie w domowych warunkach.

• Posiłek powinien być spożywany w dedykowanym pomieszczeniu, w którym przebywają wyłącznie jedzące osoby.
• Należy usunąć z pomieszczenia zabawki i inne przedmioty, które mogą rozpraszać uwagę dziecka, a także wyprosić…psa. Zwierzę zazwyczaj chętnie przyjmuje kęsy, których nie chce zjeść maluch.
• Dziecko powinno być stabilnie usadowione, w pozycji, która nie zaburza jego funkcji motorycznych, ale też nie pozwala na szybką ucieczkę od stołu.

Odrywanie malucha od ulubionej zabawy rodzi w nim napięcie i wzmacnia niechęć do proponowanego posiłku, dlatego karmienie powinno odbywać się pomiędzy neutralnymi aktywnościami. Starsze dziecko chętniej przerwie czynność odrabiania lekcji niż grania na komputerze. Po zakończonym posiłku można zaproponować mu przyjemną aktywność, pod warunkiem wysłania wyraźnego sygnału, że rozumiemy ją jako nagrodę za zachowanie przy stole. Praktyka ta buduje pozytywne skojarzenie między posiłkiem a czynnością, którą maluch lubi.

Prof. Silverman zwrócił uwagę na negatywny wpływ częstych prób karmienia malucha oraz zgody na podjadanie pomiędzy posiłkami. Dziecko powinno spożywać posiłki min. co 2 godziny, a w przypadku starszych dzieci, optymalnie co 3-4 godziny.

Dziecko nie chce jeść – Wybór strategii

Przykładem pozytywnego wzmocnienia dziecka jest pochwała za każdy przyjęty kęs. Zdaniem profesora, nie ma nic złego w nagradzaniu malucha za zjedzenie posiłku. Pozytywne wzmocnienie jest skutecznym mechanizmem, które również nas dorosłych motywuje do działania.

Wzmocnienie negatywne ma na celu wyeliminowanie reakcji odmowy jedzenia. Przykładem realizacji strategii jest konsekwentne proponowanie maluchowi porcji jedzenia przy jednoczesnym przytrzymywaniu blisko ust butelki, kubka czy łyżeczki. Trudnością w realizacji tej strategii przez rodziców jest konieczność ignorowania płaczu dziecka, które specjalista rozpoznaje jako niewerbalny komunikat odmowy jedzenia, natomiast opiekun postrzega jako wyraz cierpienia i reaguje rezygnacją z dalszych prób karmienia malucha.

Strategia modelowania często bezwiednie stosowana jest przez rodziców. Dzieci mają naturalną tendencję do imitowania naszych zachowań. Jeżeli zaprezentujemy wyolbrzymione zachowanie, którego od niego oczekujemy, np. będziemy ostentacyjnie gryźć kęs pokarmu, istnieje większa szansa, że maluch zrobi to samo.

W celu eliminacji niepożądanego zachowania konieczne może być zastosowanie kary. Przykładem jest chwilowe odwrócenie uwagi od dziecka, które odmawia przyjęcia pokarmu. Z doświadczenia prof. Silvermana wynika, że dzieciom zależy wtedy bardziej na utrzymaniu uwagi rodzica niż dalszym odmawianiu spożycia posiłku.

Niechęć do jedzenia jest dla rodziców trudną do zrozumienia i zaakceptowania reakcją. Emocjonalnie zaangażowani opiekunowie często nie mają wiedzy na temat prawidłowego postępowania z maluchem, który odmawia jedzenia i mogą popełniać błędy, dlatego ważna jest wdrożenie planu działania pod kontrolą specjalistów i konsekwentne podążanie za ich wskazówkami.

Polecamy również: Jak dziecko poznaje świat

* Rybak A, Socha P, Stolarczyk A, Socha J: Ocena częstości występowania oraz możliwości diagnostycznych i terapeutycznych w zakresie zaburzeń karmienia u dzieci w Polsce. Standardy Medyczne Pediatria 2011; 8:131-144

** tamże