Słoniowacizna – przyczyny, objawy, leczenie

Słoniowacizna, czyli obrzęk limfatyczny tkanek, głównie tkanki podskórnej, powstaje w wyniku zastoju chłonki spowodowanego wadą wrodzoną lub nabytym uszkodzeniem układu chłonnego¹. Jeśli obrzęk utrzymuje się przez długi czas, dochodzi do deformacji części ciała i powstania odczynowych zmian skórnych². Słoniowacizna to nie tylko defekt wizualny, ale poważny problem zdrowotny, którego nie powinno się lekceważyć. Jak rozpoznać słoniowatość? Co na obrzęk tkanek najlepiej się sprawdzi? Odpowiadamy!

Słoniowacizna, czyli obrzęk limfatyczny – czym jest?

Słoniowacizna (elefantiaza) to ostatni stopień obrzęku limfatycznego wywołanego zastojem limfy (płynu limfatycznego, chłonki). Zastój chłonki odpowiada za rozwój przewlekłego procesu zapalnego o różnym nasileniu z towarzyszącym przerostem skóry i tkanki podskórnej. Jest to najczęstsze zaburzenie układu limfatycznego, zwanego też układem chłonnym, które zwykle dotyczy kończyn dolnych, rzadziej wyższych partii ciała^1,2.

W przebiegu słoniowacizny powstaje niebolesny obrzęk o ciastowatym charakterze. Jeśli utrzymuje się przez długi czas, następuje deformacja wybranych części ciała, destrukcja naczyń limfatycznych, włóknienie i powstają odczynowe zmiany skórne^1,2.

Słoniowacizna – przyczyny

Różne są przyczyny zastoju limfy. Dochodzi do niego wskutek wad wrodzonych lub uszkodzenia bądź zaczopowana pni chłonnych, odprowadzających limfę. Przewlekłe obrzęki limfatyczne można podzielić na przewlekłe i wtórne¹.

Obrzęk limfatyczny pierwotny

Przyczyną obrzęków pierwotnych są zmiany w naczyniach i/lub węzłach chłonnych. Powstają głównie u osób, u których nieprawidłowo wykształciły się naczynia limfatyczne bądź uległy one zamknięciu. Pierwotny obrzęk limfatyczny może występować w przebiegu rzadkich chorób genetycznych, takich jak np. wrodzony obrzęk limfatyczny typu I lub II^1,2.

Obrzęk limfatyczny wtórny

Obrzęki wtórne są konsekwencją uszkodzenia prawidłowo funkcjonującego wcześniej układu chłonnego w przebiegu innych chorób. Przyczyną może być np. ostre zapalenie naczyń limfatycznych. Choroba ta ma bakteryjne podłoże.

Pozostałe przyczyny wtórnego obrzęku limfatycznego to m.in.^1,2:

• filarioza,
• reumatoidalne zapalenie stawów,
• niektóre nowotwory,
• efekt uboczny operacji lub radioterapii.

Słoniowacizna – objawy

Obrzęk skóry i tkanki podskórnej rozwija się stopniowo. Najczęstszymi objawami słoniowacizny są²:

• powiększony obwód kończyn,
• niebolesny obrzęk o ciastowatym charakterze (później może twardnieć),
• opuchlizna nóg,
• zniekształcenie kończyn,
• uczucie ciężkości,
• kwadratowe palce.

Jak wygląda leczenie słoniowatości nóg? Zalecane terapie

Podstawą walki ze słoniowatością jest leczenie chorób współistniejących, zależne od przyczyny. Do momentu, gdy w obrębie obrzęku nie wystąpi włóknienie, stosuje się kompresjoterapię. Na kończynę można zakładać bandaż lub nosić specjalną odzież uciskową – dopasowane pończochy lub rajstopy². Poprawę może przynieść także manualny masaż limfatyczny, który przyspiesza odprowadzanie chłonki i ułatwia jej przepływ przez węzły chłonne³.

W przypadku stanów zapalnych naczyń chłonnych w ciężkim przebiegu choroby stosuje się leki zmniejszające obrzęk, np. kortykosteroidy i doustne retinoidy. W razie stale powiększającego się obrzęku skóry i braku reakcji na zastosowane leczenie konieczne może stać się zastosowanie bardziej inwazyjnych metod, np. przeprowadzenie zabiegu chirurgicznego. Na dalszym etapie choroby ważna jest profilaktyka wtórnych zakażeń (wirusowych, bakteryjnych i grzybiczych)².

Czy da się raz na zawsze pozbyć słoniowacizny?

Na koniec warto dodać, że pierwotnego obrzęku limfatycznego nie da się wyleczyć, można jedynie łagodzić jego objawy. Pełne wyleczenie jest możliwe jedynie w przypadku niektórych postaci wtórnego obrzęku limfatycznego, po wyeliminowaniu przyczyn choroby².

Bibliografia:

1. Szuba, Leśniak W., Obrzęk limfatyczny (chłonny), Medycyna praktyczna dla pacjentów, 2019 (witryna internetowa: https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.2.37 (dostęp: 2022.09.29.)).
2. Kocińska K., Choroby układu naczyń limfatycznych, Medycyna praktyczna dla pacjentów, 2017 (witryna internetowa: https://www.mp.pl/pacjent/dermatologia/choroby/chorobyskory/73423,choroby-ukladu-naczyn-limfatycznych (dostęp: 2022.09.29.)).
3. Piotrowicz R., Ciecierski M., Jawień A., Obrzęki limfatyczne – leczenie, Przewodnik Lekarza, 7/2000 vol 3.

Dr n.med. M. Kózka odpowiada: Czy rajstopy i pończochy uciskowe faktycznie działają?

Chcesz mieć piękne nogi? Pozbądź się tłuszczu i… wody