Rodzice wcześniaka też potrzebują pomocy

Z przeprowadzonego w 2012 r. międzynarodowego badania ankietowego wynika, że nawet 40% matek wcześniaków doświadcza trudności w nawiązaniu więzi ze swoim dzieckiem. Ponad 60% z nich deklaruje potrzebę wsparcia emocjonalnego ze strony personelu medycznego[1]. Istnieją określone standardy i procedury postępowania z niemowlętami, które przyszły na świat przed terminem. W kontakcie z rodzicami malucha lekarze i pielęgniarki muszą opierać się jednak wyłącznie na wewnętrznej intuicji. Coraz więcej mówi się o potrzebie holistycznej opieki nad wcześniakiem, której integralną cześć stanowiłoby również wsparcie dla jego najbliższych – rodzice wcześniaka też potrzebują pomocy !

Poród przed terminem jest silnym, często wręcz traumatycznym przeżyciem dla całej rodziny. Najwięcej emocji czeka rodziców skrajnych wcześniaków, które wymagają długiej hospitalizacji i podłączenia do aparatury podtrzymującej życie. Pobyt na Oddziale Intensywnej Terapii Noworodka nie sprzyja wchodzeniu w tradycyjnie pojmowaną i kulturowo utrwaloną rolę rodzica – odpowiedzialnego za maleństwo, sprawującego nad nim wyłączną opiekę i zapewniającego mu poczucie bezpieczeństwa. Większość obowiązków, jakie w przypadku zdrowych dzieci leżą zazwyczaj po stronie mamy czy taty, przejmuje w tym czasie personel medyczny.

„Dlaczego mnie to spotkało?”

Kiedy maluch przychodzi na świat niespodziewanie, jego rodzice zostają postawieni przed koniecznością zrewidowania swoich planów, wyobrażeń i oczekiwań wobec dziecka. Zaskoczeniem jest sam wygląd niemowlęcia, które tak bardzo różni się od pulchnego bobasa z okładki magazynów parentingowych. Nie jest możliwy szybki powrót do domu. Obawy o życie i zdrowie dziecka przyćmiewają radość z jego narodzin. Zamiast gratulacji od bliskich i znajomych, rodzice słyszą wyrazy współczucia. Wcześniak traktowany jest przede wszystkim jako pacjent – poddawany ciągłym badaniom i zabiegom przedmiot troski personelu medycznego. Wśród dominujących uczuć mamy dzieci urodzonych przed terminem wymieniają nie radość, lecz smutek, bezradność, lęk i poczucie winy[2]. Narodziny wcześniaka są tak silnych przeżyciem, że jego konsekwencje rzutują na przyszłe relacje rodzinne – m.in. poczucie więzi rodziców z dzieckiem.

Mamo, czy wiesz, że…

Niestety nie możemy całkowicie wyeliminować wszystkich przyczyn przedwczesnego porodu. Ani lekarz, ani przyszła mama nie zawsze mogą mu zapobiec. Kierując się jednak kilkoma zasadami, możesz zmniejszyć ryzyko przedwczesnego porodu[3]:

• Regularnie odwiedzaj swojego lekarza, nie zapominaj o badaniach, w tym wymazie z pochwy – infekcje dróg rodnych to częste przyczyny przedwczesnego porodu. W warunkach domowych kontroluj swoją wagę i ciśnienie tętnicze.
• Już na etapie planowania ciąży zacznij zdrowo się odżywiać. Twoja dieta powinna być zbilansowana, bogata w wartościowe składniki odżywcze. Eksperci rekomendują, aby niektóre z nich przyjmować w postaci suplementów. Na zmniejszenie ryzyka przedwczesnego porodu  mają wpływ:
  • kwas foliowy,
  • DHA – badania prowadzone przez prof. Susan Carlson wykazały, że przyjmowanie przez kobiety w ciąży DHA z alg (Life’s DHA®), zmniejsza ryzyko przedwczesnego porodu o ponad 85%[4].
• Bezwzględnie zrezygnuj z picia alkoholu i palenia papierosów.
• Bądź aktywna fizycznie – spaceruj, pływaj. Stres może być jedną z przyczyn przedwczesnego porodu. Umiarkowany wysiłek pomoże Ci się zrelaksować, doda energii i dotleni Twój organizm.
• Unikaj męczących, dalekich podróży.

Rodzice chcą wiedzieć, nieść pomoc, być blisko

Negatywne emocje, które od początku towarzyszą rodzicom wcześniaka wynikają w dużej mierze z niezaspokojonej potrzeby bliskości z dzieckiem. Pierwsze doświadczenie rozłąki pojawia się tuż po porodzie, kiedy maluch musi zostać zabrany z sali w celu zbadania i zapewnienia bezpieczeństwa jego funkcjom życiowym. Bliska więź między rodzicami a dzieckiem powinna być nawiązywana od pierwszych chwil po narodzinach malucha i pielęgnowana przez cały okres hospitalizacji. Niestety, o ile w przypadku dzieci zdrowych zapewnienie stałej obecności mamy przy niemowlęciu jest możliwe, o tyle środowisko inkubatora, w którym przebywa wcześniak sprawia, że rodzice czują się oddzieleni od swojego maleństwa. Ponadto ze względów na bezpieczeństwo maluchów przebywających na Oddziale Intensywnej Terapii, czas wizyty najbliższych jest często ograniczony.

Ponieważ rodzice nie mogą być w stałym kontakcie ze swoim dzieckiem, pragną być na bieżąco informowani o jego stanie zdrowia. Wiedza jest w ich przypadku sposobem na niwelowanie poczucia wyalienowania ze swojej roli. Z badań przeprowadzonych przez psychologów na OITN Kliniki Neonatologii GPSK UM w Poznaniu wynika, że aż 74% matek i ojców wcześniaków deklaruje potrzebę otrzymywania wszelkich informacji na temat zdrowia swojego dziecka – aktualnej sytuacji i rokowań na przyszłość. Ponad połowa z ankietowanych rodziców chciałaby, aby rozmowy z lekarzem odbywały się w odrębnym pomieszczeniu. Ważny jest dla nich również sposób przekazywania informacji – językiem zrozumiałym, wolnym od medycznego żargonu[5].

Opiekunowie wcześniaka powinni być traktowani przez personel medyczny po partnersku i mieć poczucie bycia częścią zespołu. Psychologowie Ginekologiczno-Położniczego Szpitala Klinicznego UM w Poznaniu radzą, aby wszelki przejawy troski rodziców, w tym podejmowanie przez nich prób negocjacji stopnia zaangażowania w opiekę nad dzieckiem, traktowane były z szacunkiem, życzliwością i zrozumieniem. Od stanu emocjonalnego rodziców zależy bowiem, w jakim stopniu zostanie wykorzystany potencjał rozwoju dziecka po wypisie ze szpitala. Budowanie dobrych relacji  personelu medycznego z mamą i tatą wcześniaka powinno być zatem rozumiane jako jeden z elementów opieki nad niemowlęciem.

Kompleksowe podejście

Eksperci podkreślają konieczność holistycznego podejścia do opieki nad wcześniakiem na oddziałach intensywnej terapii. Koncepcja ta zakłada traktowanie potrzeb emocjonalnych opiekunów noworodka na równi z potrzebami samego dziecka. Podejście holistyczne wyrasta z założenia, że zapewnienie rodzicom właściwego wsparcia – emocjonalnego, informacyjnego i edukacyjnego – przez personel medyczny sprzyja budowaniu więzi i pełni bliskości z dzieckiem. Korzyści wynikające z  tego rodzaju podejścia mają charakter długofalowy. Pozytywne nastawienie, pewność siebie w roli rodzica, poczucie sprawstwa wpływa na jakość relacji w triadzie mama-tata-dziecko i zwiększa szansę na to, że bliscy z większą łatwością sprostają wyzwaniu samodzielnej opieki nad maluchem.

Nie istnieje pisany kodeks postępowania z rodzicami wcześniaka w trakcie jego hospitalizacji. Psychologowie podpowiadają jednak, co personel medyczny może zrobić, aby nawiązać partnerskie relacje oraz ułatwić mamie i tacie nawiązanie bliskiej więzi z dzieckiem[6].

•   Obowiązkiem lekarza jest przekazywanie rodzicom informacji na temat stanu zdrowia dziecka. Posiadanie tej wiedzy zmniejsza w nich poczucie bezradności. Rozmowy z lekarzem sprzyjają budowaniu zaufania i dobrego kontaktu z personelem medycznym. Rodzą też przekonacie, że maluch jest we właściwych rękach, a walka o jego zdrowie jest wspólną sprawą.
•   Personalny stosunek lekarzy i pielęgniarek do dziecka – zwracanie się po imieniu, podkreślanie jego indywidualności – ułatwia rodzicom postrzeganie malucha jako osobę, a nie jedynie jako pacjenta i sprzyja budowaniu emocjonalnej więzi.
•   Szczególną rolę przypisuje się pielęgniarkom. To one spędzają najwięcej czasu z dzieckiem i jego rodziną. Pielęgniarki powinny wspierać mamę i tatę wcześniaka w oswajaniu się ze środowiskiem oddziału, w tym z aparaturą, do której podłączony jest maluch i zabiegami, jakim jest poddawany.
•   O ile stan zdrowia dziecka na to pozwala, niepisanym obowiązkiem personelu medycznego jest zachęcanie do kontaktu z wcześniakiem. Pielęgniarki mogą pokazać rodzicom jak dotykać wcześniaka, aby nie czuł dyskomfortu, nauczyć kangurowania, pozwolić na wykonywanie niektórych zabiegów pielęgnacyjnych.

Autor: 

 Magdalena Korzeniewska

[1]P/S/L Research, World Prematurity Day Survey Final Report, August 2012. 3 Boyle et al. Effects of gestational age at birth on health outcomes at 3 and 5 years of age: population based cohort study. BMJ 2012;344:e896.

[2]Tamże

[3]Co możesz zrobić, by dziecko urodziło się o czasie?, materiały edukacyjne Fundacji Koalicja dla Wcześniaka

[4]Carlson S.E. i wsp. DHA supplementation and pregnancy outcomes. Am J Clin Nutr 2013

[5]Jadwiga Łuczak-Wawrzyniak, Marta Czarnecka, Nina Konofalska, Anna Bukowska, Janusz Gadzinowski, Holistyczna koncepcja opieki nad wcześniakiem lub (i) dzieckiem chorym – pacjentem Oddziału Intensywnej Terapii Noworodka i jego rodzicami, Perinatologia, Neonatologia i Ginekologia, tom 3, zeszyt 1, 63-67, 2010

[6]Tamże