Najgroźniejsze choroby odkleszczowe

Kleszcze bytują głównie w lasach i parkach, preferują liściaste odmiany z wilgotną, próchniczą ściółką, a także trawy i wysokie krzewy. Ich aktywność jest sezonowa: rozpoczyna się na początku maja i trwa, przy dobrych warunkach pogodowych, do końca listopada. Szacuje się, że od 5% do 15% kleszczy jest nosicielami wirusa RNA, który jest wprowadzany podczas ukłucia wraz ze śliną. Konsekwencją tego zdarzenia może być wystąpienie chorób odkleszczowych, w tym najczęściej występującego w Polsce kleszczowego zapalenia mózgu oraz boreliozy. Jakie sposoby na kleszcze istnieją w medycynie?

Kleszcz, fot. erik-karits-pexels

Kleszczowe zapalenie mózgu

Kleszczowe zapalenie mózgu to choroba ośrodkowego układu nerwowego, która wywołuje przenoszony przez kleszcze wirus TBE z grupy Flaviviridae. Lekarze wyróżniają trzy główne typy wirusa: odmianę europejską (występuje w Polsce i jest przenoszona przez kleszcze Ixodidae), odmianę syberyjską oraz dalekowschodnią. Chorobę KZM diagnozuje się na podstawie obecności przeciwciał IgM specyficznych dla antygenów TBEV w surowicy krwi.

Od 1993 roku średnio co roku na kleszczowe zapalenie mózgu zapada 200-300 osób, najczęściej na terenie Podlasia i województwa warmińsko-mazurskiego. W 2017 roku w Polsce na kleszczowe zapalenie mózgu zachorowało 279 osób. U 30% zakażonych nie ma żadnych objawów, u 80% pacjentów choroba przebiega jednofazowo, kończąc całkowitym wyzdrowieniem, pozostali wymaga specjalistycznego leczenia szpitalnego (postać oponowa, mózgowa i oponowo-mózgowa).

Groźne choroby odkleszczowe

Do pozostałych groźnych chorób odkleszczowych zalicza się boreliozę (najczęściej występująca choroba odkleszczowa w Polsce), anaplazmozę oraz riketsjozy (takie jak gorączka Q, krymsko-kongijska gorączka krwotoczna oraz babeszjoza). Należy mieć na uwadze, że wszystkie choroby odkleszczowe diagnozuje się za pomocą badań laboratoryjnych. W medycynie choroby te określa się jako TBD, od angielskiego skrótu tick-borne diseases. Według Polskiego Towarzystwa Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych od 2013 roku zachorowalność na TBD systematycznie się zwiększa – jest to związane ze zmianami klimatycznymi, rozwojem handlu, turystyki oraz zmianą stylu życia.

Borelioza z Lyme wywoływana jest przez bakterie znajdujące się w jelitach kleszczy, można się nią zarazić jedynie przez ukłucie kleszcza (choroba nie przenosi się w żaden inny sposób). Według danych Państwowego zakładu Higieny tylko w 2017 roku na boreliozę zachorowało 21 200 osób. To wielonarządowa choroba wywołana przez skrętki Borrelia burgdorferi mikroaerofilne, Gram-ujemne bakterie Spirochetaceae i gatunki pokrewne, do jej podstawowych objawów zalicza się wystąpienie rumienia wędrującego na kończynach, tułowiu oraz na głowie i szyi u dzieci, który pojawia się w ciągu 30 dni od zakażenia i dotyczy średnio 80% zakażonych. W skutek pojawienia się boreliozy mogą pojawić się trudnością związane z praca mięśnia sercowego, porażeniem nerwów czaszkowych, korzeni nerwowych lub zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych. Na borelioze nie ma szczepionki.

Ludzka anaplazmoza występuje w strefie klimatu umiarkowanego w Europie i Ameryce Północnej, a także częściowo w Azji. Pierwsze zachorowanie w Polsce zdiagnozowano w 2001 roku. Objawia się gorączką, bólami mięśni i stawów oraz ogólnie złym samopoczuciem, utrzymujące się średnio do 30 dni. Leczenie polega na podawaniu doksycykliny oraz rifampicynę. Choroba odkleszczowa babeszjozy to rodzaj choroby pasożytniczej pojawiającej się zarówno u człowieka, jak i zwierząt (bydło, gatunki jeleniowate). Dominują objawy przypominające grypę, ciężki przebieg przypomina malarię. W leczeniu babeszjozy stosuje się następujące leki: azytromycynę, klindamycynęchininę, atovaguone oraz klindamycynę.

Jak wyjąć kleszcza?

Jeśli tylko znajdziemy na skórze kleszcza, to należy go jak najszybciej usunąć przy pomocy pęsety lub specjalnej, dostępnej w aptece pompki. Pod żadnym pozorem nie wolno stosować żadnych środków odkażających ani natłuszczających, ponieważ grozi to możliwością urwania kleszczowi tylko głowy, gdzie odwłok pozostaje dalej w skórze. Konsultacja lekarska jest wymagana w momencie pojawienia się zaczerwienienia o średnicy przekraczającej 5 cm lub ukąszenie zostało zauważone dopiero po kolejnych 24 godzinach od wizyty w lesie lub w parku.

Czy istnieje szczepionka na kleszcze?

Szczepionka na kleszcze może się okazać skuteczną ochroną przed kleszczowym zapaleniem mózgu. Podanie surowicy szczepionki powoduje wytworzenie w organizmie przeciwciał, które zwalczają wirusa TBE. Lekarze rekomendują przyjęcie szczepienia w okresie wylęgania kleszczy, czyli w zimie lub bardzo wczesną wiosną. Rekomendowany schemat szczepień wynosi 3 główne porcje dawki (pierwsza dawka, kolejna maksymalnie do 3 miesięcy, kolejna maksymalnie do roku) oraz przyjmowanie dawek przypominających (pierwsza trzy lata po zaszczepieniu, kolejne maksymalnie do pięć lat).