Jakie mogą być przyczyny zaburzeń miesiączkowania i jak je zdiagnozować?

Zaburzenia miesiączkowania to nie tylko kwestia nieregularnych krwawień — często są one subtelnym sygnałem, że w organizmie zachodzą procesy wymagające uwagi. Choć u części kobiet stanowią naturalną reakcję na stres czy zmiany stylu życia, u innych mogą wskazywać na zaburzenia hormonalne, metaboliczne lub strukturalne. Właśnie dlatego tak ważne jest właściwe podejście diagnostyczne.

Nieregularny okres czyli jaki?

Nieregularny okres to taki, w którym odstępy między krwawieniami wykraczają poza fizjologiczne 21–35 dni, a sama miesiączka trwa dłużej niż 8 dni. Taka zmienność zwykle wynika z zaburzeń równowagi hormonalnej, często obejmujących prolaktynę – hormon silnie wpływający na owulację.

Sprawdź, na czym polega badanie poziomu prolaktyny i kiedy należy je wykonać – opis dostępny m.in. na stronie ALAB laboratoria.

Jakie są rodzaje zaburzeń miesiączkowania?

Zaburzenia miesiączkowania obejmują szerokie spektrum nieprawidłowości, które mogą objawiać się zarówno jako nieregularne miesiączki, jak i zmiany w obfitości czy bolesności krwawienia. Najczęściej wyróżnia się:

nieregularność cykli – wahania długości cyklu, które utrudniają przewidywanie owulacji i mogą sugerować zaburzenia pracy osi podwzgórze–przysadka–jajnik;
zbyt obfite lub zbyt skąpe krwawienia – zmiany w utracie krwi, często związane z zaburzeniami hormonalnymi lub strukturalnymi (np. polipy, mięśniaki);
dysmenorrhoea – nasilone bóle menstruacyjne, które mogą wskazywać na endometriozę lub przewlekłe stany zapalne;
amenorrhoea (brak miesiączki) – w formie pierwotnej, gdy krwawienie nie pojawia się u dziewczynki do 14.–16. roku życia, oraz wtórnej, gdy miesiączka zanika na co najmniej trzy miesiące u kobiety wcześniej miesiączkującej.

>> Sprawdź również: Nieregularny okres i zaburzenia miesiączkowania. Objawy, przyczyny, badania i leczenie

Zaburzenia miesiączkowania – jakie są przyczyny?

Najczęstszymi przyczynami zaburzeń miesiączkowania są:

niewydolność podwzgórzowo-przysadkowa (m.in. stres, zaburzenia odżywiania, intensywny wysiłek fizyczny, otyłość);
zaburzenia czynności osi podwzgórze–przysadka, np. PCOS;
pierwotna niewydolność jajników (przedwczesne wygasanie czynności jajników);
wady lub uszkodzenia macicy, w tym zrosty utrudniające odpływ krwi;
guzy okolicy podwzgórzowo-przysadkowej wydzielające prolaktynę (prolaktynoma);
hiperprolaktynemia zaburzająca owulację i cykl;
zmiany pozapalne lub pourazowe w obrębie przysadki i podwzgórza;
działanie leków (m.in. sterydów, leków przeciwdepresyjnych);
choroby tarczycy wpływające na równowagę hormonalną.

Pierwotny brak miesiączki – przyczyny

Pierwotny brak miesiączki to sytuacja, w której pierwsze krwawienie nie pojawia się w przewidywanym wieku. Najczęściej wynika to z zaburzeń rozwoju narządów płciowych lub wrodzonych odchyleń hormonalnych. Do kluczowych przyczyn należą:

zespół Turnera lub inne aberracje chromosomalne;
dysgenezja gonad oraz niedorozwój jajników;
wrodzony brak macicy lub pochwy (np. zespół Rokitansky’ego);
guzy przysadki zaburzające wydzielanie hormonów;
pierwotna niedoczynność tarczycy;
hiperprolaktynemia i prolaktynoma;
wrodzony przerost nadnerczy;
choroba Cushinga wpływająca na gospodarkę hormonalną.

Wtórny brak miesiączki – przyczyny

Wtórny brak miesiączki dotyczy kobiet, które wcześniej miesiączkowały prawidłowo, lecz cykl ustał na co najmniej trzy miesiące. Tu dominują czynniki środowiskowe, metaboliczne i hormonalne – często nakładające się na siebie. Najczęściej obserwuje się:

silny i przewlekły stres, zaburzenia lękowe;
stosowanie antykoncepcji hormonalnej lub wkładek wewnątrzmacicznych;
intensywny trening sportowy lub przeciążającą pracę fizyczną,
niedożywienie, diety niskokaloryczne, anoreksję lub bulimię;
PCOS z dominacją cykli bezowulacyjnych;
zrosty w macicy i szyjce macicy, np. po zabiegach łyżeczkowania;
choroby tarczycy – nadczynność lub niedoczynność;
zaburzenia rytmu dobowego (podróże, zmiana stref czasowych);
przedwczesne wygasanie czynności jajników (POI);
guzy przysadki oraz hiperprolaktynemię;
zespół Sheehana po ciężkim krwotoku okołoporodowym.

>> Przeczytaj też: Brak miesiączki – możliwe przyczyny braku okresu. Jakie badania przeprowadzić?

Nieregularny okres – jak zdiagnozować problem?

Diagnostyka zaczyna się od dokładnego wywiadu i badania ginekologicznego, które określają, czy problem dotyczy owulacji, hormonów, czy struktury narządów rodnych. Kolejne kroki, o których decyduje lekarz, najczęściej obejmują:

USG przezpochwowe – ocena macicy, endometrium i jajników, wykluczenie ciąży oraz zmian strukturalnych;
badanie ginekologiczne (dwuręczne, we wziernikach) – ocena budowy narządów i ewentualnych nieprawidłowości;
test ciążowy z krwi (beta-hCG) – absolutna podstawa przy nieregularnym cyklu i braku miesiączki u kobiet aktywnych seksualnie;
pakiet badań hormonalnych, w tym:
- TSH, FT3, FT4 – ocena funkcji tarczycy;
- FSH i LH – weryfikacja pracy przysadki i rezerwy jajnikowej;
- prolaktyna – jej nadmiar często blokuje owulację;
- estradiol i progesteron – kluczowe dla faz cyklu;
- androgeny (testosteron, DHEA-S) – pomocne w diagnostyce PCOS.
badania dodatkowe, takie jak morfologia i parametry krzepnięcia, gdy cykle są obfite lub przedłużone.

Bibliografia:

Strukow A., Nieregularny okres i zaburzenia miesiączkowania. Objawy, przyczyny, badania i leczenie, alab.pl, 2024.
Stefanowicz E., Zaburzenia miesiączkowania, Medycyna praktyczna dla pacjentów, 2020.
Janowicz A., Brak miesiączki – możliwe przyczyny braku okresu. Jakie badania przeprowadzić?, alab.pl, 2024.
Critchley HOD, Babayev E, Bulun SE, Clark S, Garcia-Grau I, Gregersen PK, Kilcoyne A, Kim JJ, Lavender M, Marsh EE, Matteson KA, Maybin JA, Metz CN, Moreno I, Silk K, Sommer M, Simon C, Tariyal R, Taylor HS, Wagner GP, Griffith LG., Menstruation: science and society, Am J Obstet Gynecol. 2020 Nov;223(5):624-664.
Klein DA, Paradise SL, Reeder RM, Amenorrhea: A Systematic Approach to Diagnosis and Management, Am Fam Physician. 2019 Jul 1;100(1):39-48.

Artykuł sponsorowany