Dlaczego nazywamy jelita drugim mózgiem? „To właśnie tam powstaje do 95% serotoniny!”

fot. Freepik

Czy Twój brzuch wie więcej niż myślisz? Coraz częściej mówi się o jelitach nie tylko jako o centrum trawienia, ale jako o naszym… drugim mózgu. I to nie w przenośni. Ten niepozorny narząd kryje w sobie własny układ nerwowy, produkuje hormony szczęścia i jest centrum budowania odporności. Wraz z Moniką Stromkie-Złomaniec, dietetyczką kliniczną przybliżamy oś jelito–mózg i sprawdzamy, dlaczego dbanie o jelita to inwestycja nie tylko w zdrowie, ale i w dobre samopoczucie.

Choroba SIBO – które gwiazdy na nią cierpią?

Mózg w brzuchu – jak jelita przejęły część neurologicznej kontroli nad ciałem

Określenie „drugi mózg” w odniesieniu do jelit pojawiło się w literaturze naukowej pod koniec XX wieku, a pionierem tej koncepcji był neurogastroenterolog Michael D. Gershon, który w latach 90. opisał złożony układ nerwowy jelitowy jako „mózg w brzuchu”. Chociaż jelita nie „myślą” w taki sam sposób jak mózg w czaszce, ich układ nerwowy wykazuje znaczną niezależność i wpływa na wiele kluczowych funkcji organizmu.

500 milionów neuronów w brzuchu – jak działa jelitowy układ nerwowy?

Istotnym elementem potwierdzającym rolę jelit jako „drugiego mózgu” jest enteryczny układ nerwowy (ENS), nazywany również jelitowym układem nerwowym. Jest to rozległa sieć neuronów zlokalizowana w przewodzie pokarmowym, która liczy setki milionów komórek nerwowych – niektóre źródła podają, że może ich być nawet około 500 milionów, co czyni ENS najbardziej złożonym skupiskiem neuronów poza mózgiem. Co istotne, ENS jest w stanie funkcjonować niezależnie od ośrodkowego układu nerwowego, koordynując wiele procesów trawiennych i generując reakcje (np. skurcze perystaltyczne) bez bezpośredniego udziału mózgu w czaszce.

90% serotoniny powstaje w jelitach – czy to one sterują nastrojem?

Naukowcy zaobserwowali, że nawet całkowicie odizolowane od ciała jelita potrafią wykazywać skoordynowaną aktywność ruchową. Ponadto, jelita są ważnym producentem neuroprzekaźników, takich jak serotonina (5-HT), której około 90–95% całej puli w organizmie powstaje właśnie w jelitach. Serotonina ta, wytwarzana przez komórki enteroendokrynowe i neurony, wpływa na motorykę jelit, a także pośrednio oddziałuje na pracę mózgu, np. poprzez nerw błędny.

Serotonina, dopamina, GABA – jelitowe bakterie w roli neuroaktywnych sprzymierzeńców

Istotną rolę w tym procesie odgrywa mikrobiota jelitowa; niektóre gatunki bakterii (np. Streptococcus, Enterococcus, Escherichia, Lactobacillus) mogą produkować serotoninę, a jej poziom w jelitach drastycznie spada (nawet o 60%) u zwierząt pozbawionych bakterii, co potwierdza kluczową rolę mikroflory. Mikroorganizmy jelitowe wytwarzają również inne związki neuroaktywne, takie jak dopamina, noradrenalina, krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe, tryptaminy czy GABA, które mogą modulować aktywność neuronalną gospodarza.

fot. freepik

Jelita to też centrum odporności

Poza funkcjami nerwowymi i biochemicznymi, jelita pełnią rolę narządu odpowiedzialnego za budowanie odporności. Jelito „uczy” komórki odpornościowe, jak reagować na zagrożenia ze świata zewnętrznego, a aby ten proces przebiegał prawidłowo, jelito musi być w stanie fizjologicznej równowagi, czyli dobrostanu. Jak mówi Monika Stromkie-Złomianiec:

Środowisko jelit i tym samym odporność wspieramy na różne sposoby poprzez dietę, styl życia a także celowaną suplementację. Pierwsze nasuwają się probiotyki ale nie tylko one regulują mikrobiotę. Równie cenne jest colostrum. To substancja naturalna, zasobna w szereg bioaktywnych składników o udowodnionym i pozytywnym wpływie na jelita. Colostrum odbudowuje mikrobiotę (działa prebiotycznie), wycisza zapalenie i uszczenia barierę jelitową. Wszystko to sprawia, że jelita są w tzw. homeostazie. A dziś już wiemy, że dobry stan jelit i mikrobioty są niezbędne do utrzymania ogólnego zdrowia, w tym także tego psychicznego a colostrum może nas w tym wspierać.

Aby colostrum było jak skuteczne, musi musi pochodzić od zdrowych krów, być wcześnie pobierane a następnie poddawane liofilizacji (nie suszeniu rozpyłowemu!). Wysokiej jakości colostrum ma lekko żółtą, kremową barwę i przypomina drobne płatki a nie miałki proszek. Tylko taki produkt ma prawo działać, co potwierdzają publikacje naukowe. Zrozumienie złożonej osi jelito–mózg i roli mikrobioty jelitowej jest kluczowe dla przyszłych terapii wielu schorzeń neurologicznych i psychiatrycznych. Dbanie o zdrowie jelit, między innymi poprzez odpowiednią dietę i wsparcie naturalnymi suplementami bezpośrednio wpływa na zdrowie całego organizmu.

Jak zadbać o jelita, gdy zmagasz się z IBS?

Źródła:

Ceymi Doenyas, Gerard Clarke, Renáta Cserjési (2025). Gut–brain axis and neuropsychiatric health: recent advances .
M. D. Gershon (1999). The enteric nervous system: a second brain . Hospital Practice 34 (7):31–42.
Nicholas Weiler (2023). Your gut – the second brain? (wywiad z J. Kaltschmidt). Wu Tsai Neurosciences Institute, Stanford University , 16 Feb 2023.
Cleveland Clinic (2023). The Gut-Brain Connection – Health Library, last reviewed 20 Sep 2023.
Johns Hopkins Medicine (2018). The Brain-Gut Connection – Johns Hopkins Health Library.
Elaine Y. Hsiao et al. (2015). Microbes Help Produce Serotonin in Gut – Caltech News, 9 April 2015
Choi, T.Y. et al. (2020). Mental disorders linked to crosstalk between the gut microbiome and the brain . Experimental Neurobiology 29 (4):403–416.
Nikolova, V.L. et al. (2021). Perturbations in gut microbiota composition in psychiatric disorders: a review and meta-analysis . JAMA Psychiatry 78 (12):1343–1354.
Gong, W. et al. (2023). Role of the gut–brain axis in the shared genetic etiology between gastrointestinal tract diseases and psychiatric disorders: A genome-wide pleiotropic analysis . JAMA Psychiatry 80 (4):360–370