Co roku setki zatruć grzybami – lekarz rodzinny o objawach, leczeniu i profilaktyce

Co roku w Polsce odnotowuje się kilkaset zatruć grzybami, z czego kilkadziesiąt kończy się leczeniem na oddziałach intensywnej terapii. Chociaż wiele osób uważa się za doświadczonych grzybiarzy, niewielka pomyłka może kosztować zdrowie lub życie. O objawach, diagnostyce i leczeniu zatruć grzybowych rozmawiamy z lek. Karolem Rzadkowskim, specjalistą medycyny rodzinnej z Centrum Medycznego Med4Fit American Heart of Poland.

fot. freepik

Zatrucia grzybami w Polsce – jak często się zdarzają?

– W praktyce lekarskiej zatrucia grzybami zdarzają się co roku, szczególnie w sezonie letnio-jesiennym. Najwięcej pacjentów trafia do szpitali we wrześniu i październiku – stwierdza lek. Karol Rzadkowski.

Najgroźniejszy jest muchomor sromotnikowy, odpowiedzialny za większość zgonów. Ale i inne gatunki potrafią wyrządzić ogromne szkody: od uszkodzenia wątroby, przez niewydolność nerek, aż po zaburzenia świadomości.

Objawy zatrucia grzybami, które powinny zaniepokoić

Grzyby i ich toksyny mogą spowodować różne objawy, które klasyfikowane są w konkretne zespoły kliniczne. Zespół sromotnikowy – po spożyciu grzybów np. muchomora sromotnikowego, powoduje początkowo nudności, wymioty, biegunkę (6–24 godz. po spożyciu).

– Później może nastąpić pozorna poprawa. Zatrucie nierzadko powoduje ostrą niewydolność wątroby, nerek czy uszkodzenie mózgu – podkreśla lek. Karol Rzadkowski.

Do innych zespołów należą m.in.:

• Zespół muskarynowy – po spożyciu grzybów np. lejówki śmiertelnej – powoduje nadmierne pocenie, ślinotok, łzawienie, bradykardię, skurcz oskrzeli manifestujący się dusznością czy kaszlem.
• Zespół muscymolowy – po zjedzeniu muchomora czerwonego – wywołuje objawy takie jak pobudzenie, omamy, drgawki, zaburzenia świadomości. Symptomy grypopodobne, a nawet uszkodzenie wątroby i drgawki powoduje natomiast zespół gyromitrowy – po spożyciu piestrzenicy.
• Zespół orelaninowy – po zjedzeniu zasłonaka – powoduje skąpomocz, niewydolność nerek (nawet po kilku dniach od spożycia).
• Zespół koprynowy to efekt spożycia czernidłaka, co wywołuje reakcję disulfiramową (zaczerwienienie skóry, tachykardia, spadki ciśnienia).

Zatrucie grzybami u dzieci – dlaczego jest szczególnie groźne?

– Dzieci są bardziej wrażliwe na toksyny z powodu niższej masy ciała oraz niedojrzałego w pełni układu enzymatycznego, co zwiększa toksyczność grzybów. Nawet jadalne grzyby mogą być trudne do strawienia, wywołując bóle brzucha, biegunki oraz wymioty – przestrzega ekspert.

fot. freepik

Jakie objawy po spożyciu grzybów powinny nas powinny zaniepokoić?

Jeżeli po zjedzeniu grzybów pojawią się: gwałtowne wymioty i biegunka, nadmierne ślinienie, duszność, spowolnione tętno, omamy, drgawki, splątanie, trudności z oddawaniem moczu – to znak, że sytuacja jest poważna. – Każdy z tych objawów jest sygnałem, że trucizna może poważnie uszkadzać wątrobę, nerki lub układ nerwowy. Należy wówczas niezwłocznie zgłosić się do lekarza lub wezwać pogotowie. Liczy się czas – im szybciej pacjent trafi pod opiekę medyczną, tym większe szanse na uniknięcie groźnych powikłań – zaznacza specjalista medycyny rodzinnej.

Diagnostyka i leczenie zatruć grzybami

Pierwszym krokiem jest dokładny wywiad – jakie grzyby zjedzono, w jakiej ilości, kiedy wystąpiły objawy, czy inni uczestnicy posiłku czują się podobnie. Bardzo ważne jest dostarczenie do szpitala, w miarę możliwości, resztek potrawy lub surowych grzybów – to może przesądzić o diagnozie.

Pacjent trafia pod ścisłą obserwację: badane są parametry wątroby, nerek, elektrolity, praca serca. Jeśli zatrucie rozpoznano wcześnie (szybciej niż godzinę po spożyciu grzybów), lekarze mogą zastosować płukanie żołądka i węgiel aktywowany, który wiąże toksyny. W cięższych przypadkach konieczne bywa intensywne nawadnianie, dializy, a przy niewydolności wątroby – nawet przeszczep.

– Czasem możemy zbadać obecność toksyn w moczu czy treści żołądkowej, ale wyniki nie zawsze są dostępne od razu – dlatego leczenie zaczynamy jeszcze zanim je otrzymamy. W razie potrzeby zlecamy również USG brzucha czy inne badania obrazowe, aby ocenić wątrobę i nerki – wymienia lek. Karol Rzadkowski.

Domowe sposoby a zatrucie grzybami – fakty i mity

– W przypadku podejrzenia zatrucia zawsze trzeba jak najszybciej zgłosić się do szpitala. Nie istnieje też jedna, uniwersalna odtrutka na wszystkie toksyny grzybowe. W większości przypadków leczenie polega na intensywnym nawodnieniu, wyrównywaniu zaburzeń wodno-elektrolitowych i kwasowo-zasadowych oraz wspomaganiu pracy uszkodzonych narządów – mówi ekspert.

Jak dodaje, są jednak sytuacje, w których stosuje się swoiste antidota. Są to np. sylibinina – w zatruciu muchomorem sromotnikowym, atropina – podawana przy zatruciach grzybami zawierającymi muskarynę, witamina B6 – w przypadku spożycia piestrzenic. W innych rodzajach zatruć swoistych odtrutek nie ma – decydujące jest szybkie leczenie objawowe i wspomagające.

Nie masz pewności – nie jedz!

Wiedza medyczna, współczesne metody diagnostyki i leczenia, a nawet dostępne antidota nie zawsze są w stanie uratować pacjenta po zatruciu grzybami.

– Dlatego jeśli nie masz absolutnej pewności co do jadalności grzyba – lepiej go nie spożywaj – podsumowuje lek. Karol Rzadkowski.

Grzyby – zdrowe i niskokaloryczne, lecz nie podstawowy posiłek

Grzyby od lat goszczą na polskich stołach i są cenione przede wszystkim za swój wyjątkowy smak i aromat. Stanowią źródło białka, witamin z grupy B, witaminy D2 oraz cennych minerałów, takich jak potas, fosfor czy żelazo. Dzięki temu mogą być wartościowym uzupełnieniem diety, szczególnie w sezonie jesiennym, gdy świeże grzyby dostępne są w obfitości.

Warto jednak pamiętać, że grzyby nie powinny zastępować podstawowych produktów odżywczych. Zawierają bowiem chitynę, czyli substancję budulcową ich ścian komórkowych, która sprawia, że są ciężkostrawne. Organizm człowieka nie trawi jej w pełni, dlatego nadmierne ilości grzybów mogą powodować uczucie ciężkości, bóle brzucha czy dolegliwości żołądkowe. Z tego powodu grzyby poleca się traktować jako dodatek smakowy do dań – świetnie komponują się z kaszami, makaronem, mięsem czy sosami – zamiast główny element posiłku.

Dla dzieci, osób starszych i pacjentów z chorobami przewodu pokarmowego lepiej ograniczać ich spożycie lub wybierać gatunki delikatniejsze i dobrze ugotowane. Dzięki temu można korzystać z ich walorów smakowych i wartości odżywczych, minimalizując ryzyko problemów trawiennych.

Sezon na grzyby – 6 powodów, dla których warto je jeść

5 zdrowych sposobów na włączenie grzybów do codziennych dań

Oto kilka pomysłów, jak skomponować dania z grzybami, gdzie będą one pysznym dodatkiem, a nie podstawowym daniem:

1. Zupy z dodatkiem grzybów

Kilka plasterków podgrzybków lub borowików wzbogaci smak klasycznej jarzynowej czy kremu z dyni. Grzyby nadadzą potrawie aromatu, ale nie zdominują jej wartości odżywczych.

2. Sosy do makaronu i kasz

Pieczarki, boczniaki czy kurki świetnie sprawdzają się w lekkich sosach na bazie oliwy, śmietanki roślinnej lub jogurtu naturalnego. To prosty sposób, by dodać daniu głębi smaku.

3. Sałatki i przekąski

Grillowane pieczarki, marynowane borowiki lub podsmażone boczniaki to smaczny dodatek do sałatek warzywnych. Nadają im wyrazistości i podnoszą sytość posiłku.

4. Omlety i jajecznice

Kilka podsmażonych kurek albo pieczarek w towarzystwie jajek i szczypiorku to szybki i wartościowy posiłek, idealny na śniadanie lub kolację.

 5. Dodatek do mięs i dań głównych

Grzyby świetnie komponują się z mięsem drobiowym, wołowiną czy rybami. Mogą być częścią farszu, dodatkiem do pieczeni lub elementem gulaszu – wzbogacają smak bez obciążania układu trawiennego.

Gdzie na grzyby? Najlepsze miejsca na grzyby w Polsce 2025